Aldeboarn – De Deelen

Het gebiedsproces Aldeboarn-De Deelen is een inspirerend voorbeeld van hoe lokale samenwerking en innovatieve instrumenten kunnen bijdragen aan het oplossen van urgente problemen in het landelijk gebied. Aldeboarn - De Deelen is een veenweidegebied in Friesland, dat kampt met uitdagingen van bodemdaling en CO2-uitstoot.

In het projectgebied ligt het natuurgebied De Deelen. In een Veenweidevisie uit 2015 werd vastgesteld dat de bodemdaling in het gebied een steeds groter probleem zou worden, wat uiteindelijk zou leiden tot ernstige wateroverlast en verlies van landbouwgrond. Daarop is een ambitieus gebiedsproces gestart. Dat gebeurde van onderop, op initiatief van de Stichting Beekdallandschap Koningsdiep de Boarn en de boerencoöperatie Het Lege Midden. In het Veenweideprogramma met onder andere de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, de veenweidegemeenten en natuurorganisaties werd het gebied als kansrijk gebied aangewezen.

Het gebiedsproces kwam in versnelling met de instelling van een gebiedscommissie in 2021, waarin boeren, natuurorganisaties en andere belanghebbenden vertegenwoordigd waren. De gebiedscommissie richtte zich op het ontwikkelen van een integraal gebiedsplan om de taakstellingen van het Veenweideprogramma uit te voeren. Harm Jan Bouwers, de projectleider vanuit provincie Fryslân, benadrukte het belang van samenwerking en vertrouwen binnen de gemeenschap. "De wil om samen te werken was er al vanuit het gebied zelf," aldus Bouwers. 

Een van de belangrijkste instrumenten waarop werd ingezet, was de Compensatie Systematiek Veenweide (CSV). Dit werd ontwikkeld om de financiële schade voor boeren te berekenen bij peilverhogingen. Het model houdt rekening met de vermogens- en inkomensschade en biedt boeren de keuze tussen compensatie in geld of grond. "De CSV is ontwikkeld met behulp van een klankbordgroep van boeren en wordt breed gedragen," aldus Bouwers. 

Daarnaast wordt het Peilbesluit van het Wetterskip ingezet om de grondwaterstanden te verhogen en zo de bodemdaling tegen te gaan en de CO2-uitstoot te verminderen. Het Peilbesluit wordt zorgvuldig afgestemd met de boeren om ervoor te zorgen dat landbouwgrond behouden kon blijven. Het leidde tot de ontwikkeling van een gedifferentieerd concept peilplan, waarbij verschillende peilstanden worden voorgesteld voor landbouwgrond, overgangsgebieden en natuurgebieden.

De uitvoering van het project verliep niet zonder uitdagingen. Bouwers merkt op dat er organisatorische, juridische en technische problemen waren die overwonnen moesten worden. "We hebben veel moeten leren over de effecten van CO2-uitstoot en de juridische aspecten van nadeelcompensatie". De wisseling van projectleiders vertraagde de voortgang. Daarnaast is het lastig om voldoende compensatiegrond beschikbaar te stellen, wat essentieel is voor het succes van de CSV. Ook de integratie van andere maatregelen, zoals natuurontwikkeling en recreatie, vergt veel afstemming en samenwerking tussen de verschillende partijen.

Desondanks zijn er ook successen. De betrokkenheid van de boeren en de integrale aanpak zorgen voor draagvlak en vertrouwen. "De boeren zien eindelijk dat iemand hun problemen begreep," aldus Bouwers. Een praktijksimulatie in 2023 met dertig boeren in het zuidelijke deel van het gebied toonde aan dat de CSV effectief was in het berekenen van de schade en het bieden van passende compensatie.

Hoewel het proces nog loopt, kunnen uit het gebiedsproces Aldeboarn-De Deelen al verschillende lessen worden getrokken. Het praktijkvoorbeeld toont aan dat gebiedsprocessen tijd kosten en dat geduld en doorzettingsvermogen nodig zijn om tot duurzame oplossingen te komen. 
Een van de belangrijkste inzichten is het belang van een integrale aanpak. "Zorg voor een gebiedsproces waar alle belangen goed vertegenwoordigd zijn," adviseert Bouwers. Het betrekken van lokale partijen en het ontwikkelen van instrumenten zoals de CSV in samenwerking met de boeren, heeft bijgedragen aan het succes en de acceptatie van het proces.

Daarnaast is het cruciaal om transparant te zijn en duidelijke afspraken te maken. "Begin met een duidelijke set van randvoorwaarden en houd je daaraan," benadrukt Bouwers. De CSV belooft een effectief instrument te zijn, maar het succes ervan hangt af van voldoende compensatiegrond. Dit benadrukt het belang van een goede voorbereiding en samenwerking met alle betrokken partijen.

Tot slot is het belangrijk om flexibel te blijven en alternatieve maatregelen te overwegen. Hoewel het Peilbesluit en de CSV centraal stonden, werden ook andere instrumenten en subsidies ingezet om het proces te ondersteunen. Dit zorgde voor een integrale aanpak waarbij landbouw, natuur, woningbouw, recreatie en energieopwekking werden gecombineerd. Bouwers benadrukt dat deze instrumenten samen bijdragen aan een robuust en toekomstbestendig gebiedsproces. "Het is een kwestie van de juiste mix van maatregelen en instrumenten inzetten om zowel de landbouw als de natuur te versterken," concludeert hij.