Gebundelde kennis voor het landelijk gebied geactualiseerd

Nieuwe uitgave ‘Verkavelen met de Omgevingswet’: Gepubliceerd op
Het nieuwe ‘Paarse’ boekje Verkavelen met de Omgevingswet is uit. De uitgave biedt bestuurders, medewerkers van provincies en uitvoerende organisaties praktische handvatten om passende landinrichtingsinstrumenten te kiezen voor vraagstukken in het landelijk gebied. Het boekje van 58 pagina’s is in juni uitgereikt tijdens het symposium Verkavelingsinstrumenten in Zwolle. Het krijgt binnenkort al zijn tweede druk. Marian Lugtenberg, teammanager Landinrichting bij het Kadaster en mede-auteur vertelt.
  • Thema:
  • Provincie:

“De aanleiding voor de update was een heel praktische”, legt Marian uit. “De inhoud was simpelweg verouderd. De omgevingswet is in werking getreden per januari 2024 en veel van de experts, vaak oude rotten in het vak, zijn inmiddels met pensioen. Dat maakte vraag naar actuele kennis over herverkaveling groot.”

Al met al zorgde dat voor een urgent gevoel: er moest iets gebeuren om al die kennis te bundelen, te actualiseren én toegankelijk te maken. “We kregen steeds vaker vragen: hoe zit het ook alweer met herverkaveling? Wat mag er wel en niet? Hoe pak je dat aan? De vragen vanuit de provincies namen toe. Het Ministerie van LVVN heeft vervolgens het Rijksuitvoeringsnetwerk voor het Landelijk Gebied (RUN) de opdracht gegeven om het oude boekje ‘Verkavelen met de Wilg’ te actualiseren.” De opgaven in het landelijk gebied zijn immers groot: van stikstof tot waterkwaliteit en van klimaatverandering tot natuurherstel. “Er liggen duidelijke Europese doelen”, zegt Marian. “We kunnen niet meer denken: het is mooi als we de helft halen. Met een vrijwillige aanpak is het te onzeker of we deze doelen op tijd halen.” 

En dat maakt herverkaveling actueler dan ooit. “Onteigening ligt politiek heel gevoelig, maar Wettelijke herverkaveling biedt een alternatief: een verplichtend instrument, maar wél met veel ruimte voor participatie. Grondeigenaren zijn actief betrokken en kunnen hun wensen aangeven. Dat maakt het krachtig én rechtvaardig. Vergelijk het proces met een puzzel waarbij je samen de juiste stukken op de juiste plek legt. Met als uitkomst: boeren die weer een logisch verkaveld bedrijf krijgen, het waterschap dat waterberging kan realiseren, de overheid die natuurdoelen haalt. Uiteindelijk wil je een toekomstbestendig gebied en dat lukt alleen als iedereen meedoet.”

Het oude boekje werd in de sector vaak liefkozend ‘de bijbel van de herverkaveling’ genoemd. “Dat wilden we niet zomaar loslaten”, zegt Marian. “Het concept was goed, dus dat hebben we behouden. Maar we hebben alles opnieuw bekeken: klopt de hoofdlijn nog? Wat moet erbij? Waar zit nieuwe kennis?” Het werd een enorme gezamenlijke inspanning. “We hebben schrijfteams samengesteld, met daarin mensen van rijksuitvoeringsorganisaties en provincies. Iedereen bracht zijn eigen expertise in. En alles is juridisch getoetst door Johan Heinen, jurist landinrichting. Samen met een goede redacteur hebben we er één geheel van gemaakt.” Vier provincies schreven actief mee, samen met de zes rijksuitvoeringsorganisaties: Rijkswaterstaat, RVO, Rijksvastgoedbedrijf, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Staatsbosbeheer en Kadaster. “Daarnaast hadden we medewerkers van andere provincies die kritisch meelazen. Dat was heel waardevol. Zij konden beoordelen of de teksten ook voor minder ervaren lezers begrijpelijk waren.”

Het project startte officieel in mei 2024. Een jaar later, in juni 2025, werd Verkavelen met de Omgevingswet feestelijk gepresenteerd tijdens een symposium in Zwolle. “Dat was echt een bijzonder moment”, blikt Marian terug. “Na een jaar schrijven, afstemmen, schrappen en schaven lag het er: een actueel, compleet en helder boekje. We hadden er 500 laten drukken, maar binnen een paar maanden waren ze op. De tweede druk – van 700 exemplaren – is inmiddels in de maak.” Vreemd is dat niet, want de belangstelling blijkt groot. “Provincies vragen om extra exemplaren voor hun collega’s, waterschappen gebruiken het bij hun projecten, en ook notariaten en natuurorganisaties tonen interesse. Dat laat zien hoe breed de behoefte aan actuele kennis is.”

De nieuwe uitgave is te downloaden en in hard copy beschikbaar. “We werken nog aan de bijlagen”, vertelt Marian. “Die extra 150 pagina’s komen online beschikbaar en vormen een verdieping: met uitgewerkte procesbeschrijvingen, checklists en juridische kaders. Veel praktischer en bedoeld voor de ambtenaren die er straks mee aan de slag gaan.”

Tijdens het schrijfproces ontstond er iets moois: kennisbijeenkomsten in verschillende provincies. “Veel mensen wilden niet wachten tot het boekje klaar was. Ze vroegen: kunnen jullie nu al wat kennis komen delen? Zo merkten we dat dit project niet alleen ging over een boekje maken, maar ook over het opbouwen van een netwerk. We kennen elkaar nu beter, weten wat er speelt, en kunnen elkaar sneller vinden. Het mooiste vind ik dat zoveel mensen de ruimte hebben gekregen om mee te schrijven aan het boekje, naast hun bestaande werkpakket”, zegt Marian. “Omdat iedereen het belangrijk vindt om de nog aanwezige kennis vast te leggen en te delen. Dat zegt alles. Dit boekje is niet van één organisatie, maar echt van ons allemaal.”

Het platteland staat opnieuw aan de vooravond van een ingrijpende verbouwing. Waar de ruilverkaveling van na de oorlog vooral gericht was op efficiëntie en productie, draait het nu om een betere balans: tussen ecologie, economie en samenleving. “De Omgevingswet biedt daarvoor de mogelijkheden. Geen rigide regels, maar ruimte voor maatwerk, samenwerking en participatie. Verkavelen met de Omgevingswet laat zien hoe dat in de praktijk werkt.” 

Een gezamenlijke uitgave van Rijksuitvoeringsorganisaties en provincies. Tweede druk verwacht in oktober 2025. Bijlagen worden online gepubliceerd.